Tarnobrzeg

 – miasto na prawach powiatu w województwie podkarpackim. Siedziba władz powiatu tarnobrzeskiego w latach 1867–1975 oraz od 1999. Siedziba władz województwa tarnobrzeskiego w latach 1975–1998. W latach 1973–1976 miasto było siedzibą gminy wiejskiej Tarnobrzeg. Do początku lat 90. największy w Polsce ośrodek wydobycia i przetwórstwa siarki[3][4].

Według podziału administracyjnego Polski z 1999 roku, Tarnobrzeg wszedł w skład województwa podkarpackiego ze stolicą w Rzeszowie.

Nazwa miasta

Nazwa miasta Tarnobrzega nawiązuje do rodziny szlacheckiej, która to ufundowała miasto – Tarnowskich. Nazwa Tarnobrzeg przeważyła nad innymi proponowanymi nazwami: „Tarnodwór”, „Nowo Dwór” czy „Nowy Tarnów”. W czasach PRL, w ramach deburżuaizacji próbowano przeforsować fałszywą tezę, iż nazwa Tarnobrzeg związana jest z tarniną, która porastała brzeg Wisły[5]. Teza ta nie miała żadnego uzasadnienia logicznego i była próbą przekłamania historii. Fakt pochodzenia nazwy Tarnobrzeg od rodu Tarnowskich, jest w tym momencie bezsporny. Podobne nazwy nosiły inne miasta założone przez rodzinę Tarnowskich, np.: Tarnogród, Tarnopol. Sam Tarnobrzeg miał zastąpić Tarnowskim utracony wcześniej Tarnów.

Nazwa użyta w akcie lokacyjnym „Tarnobrzeg”, nie przyjęła się wśród mieszkańców. Miasto założone na prawie magdeburskim, było de facto przysiółkiem magnackiej siedziby Tarnowskich – Dzikowa. Znacznie starsza, ludniejsza i ważniejsza administracyjnie była też inna pobliska osada – Miechocin. Aż do XX wieku to te dwie nazwy przeważają w powszechnym użyciu miast nazwy Tarnobrzeg. Obraz z sanktuarium tarnobrzeskiego nosi nazwę Matki Bożej Dzikowskiej, konfederacja zawiązana w Tarnobrzegu określana jest jako dzikowska, a zjazd Stronnictwa Demokratycznego z 1927 roku nosi nazwę dzikowskiego. Początkowo znacznie ludniejszy i spełniający ważne funkcje administracyjne był Miechocin. W czasach piastowskich był siedzibą najmniejszej podstawowej jednostki administracyjnej – opola. Kościół w Miechocinie był siedzibą archidekanatu i aż do 1922 roku był siedzibą jedynej parafii tarnobrzeskiej.

Miasto z nazwy „Tarnobrzeg” funkcjonuje w powszechnej świadomości i jako jednostka administracyjna dopiero od XIX wieku. Wtedy to stało się siedzibą powiatu oraz powstała stacja kolejowa – Tarnobrzeg. W 1918 roku powstałe samozwańcze państwo nosiło nazwę Republiki Tarnobrzeskiej. Odrodzona II Rzeczpospolita pozostawiła Tarnobrzeg siedzibą powiatu. Po odkryciu siarki w pobliskim Machowie, Jeziórku i Grębowie, Tarnobrzeg szybko się rozwijał oraz stał się siedzibą województwa, które nosiło nazwę tarnobrzeskiego. Nawet Matka Boża Dzikowska zaczyna być nazywana Matką Bożą Tarnobrzeską.

Obecnie Tarnobrzeg jest jednym z większych obszarowo miast, a jego granice sięgają Sandomierza. Odległość od południowych do północnych granic miasta to ok. 20 km. Nazwa Tarnobrzeg, początkowo ograniczona do pl. Bartosza Głowackiego, zdecydowanie wyparła inne historyczne odrębne jednostki takie jak Dzików, Machów, Wielowieś, Miechocin, Sielec, Podłęże, Sobów, Mokrzyszów. Wszystkie one są teraz integralną częścią rozszerzonego administracyjnie miasta.

Jikov

Tarnobrzeg w języku jidysz, דזיקאוו, czyli Jikov (Dzhikov), miasto Tarnobrzeg przez Żydów utożsamiane było z Dzikowem.

Geografia

Tarnobrzeg leży na prawym brzegu Wisły,, w południowo – wschodniej części Polski, w Kotlinie Sandomierskiej na pograniczu Równiny Tarnobrzeskiej i Niziny Nadwiślańskiej, na Podkarpaciu Północnym[6]. Jest to najdalej na północ wysunięte miasto regionu karpackiego.

Administracyjnie graniczy bezpośrednio z Sandomierzem[7]. Historycznie położony jest w Małopolsce. Leżał w ziemi sandomierskiej. W wyniku rozbiorów związany z Galicją. Przynależność tę zachowano w II Rzeczypospolitej, w tym czasie administracyjnie przynależał do województwa lwowskiego. Stan ten utrzymuje się do dziś i Tarnobrzeg związany jest administracyjnie z województwem ze stolicą w Rzeszowie (tj. pozostałą przy Polsce częścią województwa lwowskiego). Do dawnego województwa sandomierskiego nawiązywało województwo tarnobrzeskie z lat 1976-1999. Do terenu dawnej ziemi sandomierskiej nawiązuje też zasięg rzymskokatolickiej diecezji sandomierskiej.

Dominują gleby bielicowe, na terenach nabrzeżnych mady rzeczne oraz piaszczyste brzegi. Dużo gruntów zostało zalesionych. W rejonie Tarnobrzega jest wiele lasów wchodzących w skład Puszczy Sandomierskiej. Głównymi drzewami są: sosna zwyczajna, dąb szypułkowy, olsza czarna, buk i brzoza.

Osiedla Tarnobrzega

Tarnobrzeg podzielony jest na 15 osiedli będących jednostkę pomocniczą gminy. Potocznie, jak i w mediach, używa się zamiennie sformułowania „dzielnica”. Administracyjne osiedla nawiązują do dawnych, historycznych odrębnych jednostek (gmin, wiosek, osad). Większość z nich przyłączona została w 1976 r. Tarnobrzeg stał się wtedy jednym z większych miast Polski pod względem zasięgu terytorialnego. Nienaturalne rozszerzenie granic miasta związane było z silną rozbudową przemysłu siarkowego, powstawaniem nowych osiedli mieszkaniowych oraz ustanowieniem stolicy nowo powstałego województwa. Powody rozszerzenia należy upatrywać w prognozach związanych z rokiem 2000, szacowano wtedy, że miasto przekroczy 100 tys. mieszkańców oraz utworzy z Sandomierzem konurbację. Kolejnym powodem była chęć zmniejszenia dysproporcji pomiędzy ówcześnie 40-tysięczną Stalową Wolą a 26-tysięcznym Tarnobrzegiem – stolicą województwa[8]. Ustanowiony w 1976 r. zasięg administracyjny prawie w całości pokrywa się z dawnymi posiadłościami rodu Tarnowskich (wyjątek stanowi Trześń, która to znalazła się w gminie Gorzyce).

Lista osiedli powołanych na podstawie uchwał Rady Miasta: Dzików, Miechocin, Mokrzyszów, Nagnajów, Ocice, Piastów, Przywiśle, Serbinów, Siarkowiec, Sielec, Sobów, Stare Miasto, Wielopole, Wielowieś, Zakrzów. Lista pozostałych jednostek urbanistycznych znajduje się w haśle Osiedla Tarnobrzega.

Historia

Założony w 1593 roku przez Tarnowskich[9], był ośrodkiem handlu i rzemiosła. Znany jako ośrodek kultu maryjnego. Zniszczony w czasie najazdu szwedzkiego podupadł i rozwinął się ponownie dopiero po II wojnie światowej. Wtedy to stał się centrum Tarnobrzeskiego Zagłębia Siarkowego oraz wykształconego na nim Tarnobrzeskiego Okręgu Przemysłowego. Obecnie kopalnia została zasypana i zabezpieczona, a zakłady przemysłowe są w fazie likwidacji, częściowo zamienione na specjalną strefę ekonomiczną. Natomiast w miejscu dawnego zagłębia utworzono Jezioro Tarnobrzeskie.

Kalendarium

Gospodarka

Wydobywanie siarki

Tarnobrzeg był centrum wydobywania i przetwarzania siarki i kwasu siarkowego (zobacz: „Siarkopol”), lecz zamknięto wszystkie kopalnie siarki, kiedy stało się to ekonomicznie nieopłacalne. Najpierw została zamknięta kopalnia w Piasecznie, następnie kopalnia Machów (po 40 latach wydobywania siarki – kopalnia Machów była największą odkrywkową kopalnią siarki w Europie), a na końcu, w latach 90., kopalnia Jeziórko. Ta ostatnia była eksploatowana nieco dłużej, gdyż stosowano tam nowocześniejsze metody wydobycia siarki (metodą podziemnego wytopu), co ograniczało liczbę potrzebnych ludzi do pracy i skutkowało przez długi czas rentownością produkcji. Obecnie kopalnie Machów i Piaseczno zalewane są przez wodę z Wisły i tworzone są tam sztuczne zbiorniki. Od lat 90. XX wieku na terenach zakładów Siarkopol działa Tarnobrzeska Specjalna Strefa Ekonomiczna.

Realizowane i przygotowywane inwestycje w Tarnobrzegu

  • program kompleksowej poprawy gospodarki wodnej współfinansowany z unijnego Funduszu Spójności – rozbudowa sieci kanalizacyjnej i modernizacja ujęcia wody
  • modernizacja stadionu piłkarskiego KS Siarka
  • budowa dwupasmowej obwodnicy kategorii GP[potrzebny przypis]
  • budowa mostu nad Wisłą na wysokości os. Zakrzów w ramach budowy drogi ekspresowej S74[potrzebny przypis]
  • rekultywacja terenów posiarkowych (po zabezpieczeniu byłej odkrywkowej kopalni siarki i zalaniu jej wodą z Wisły, powstało Jezioro Tarnobrzeskie)
  • budowa nowego wiaduktu, nad przejazdem kolejowym na os. Mokrzyszów i powstającą obwodnicą
  • budowa restauracji typu fast-food, McDonald’s razem z McDrive na rogu skrzyżowań ulic Sikorskiego i Wiejskiej
  • renowacja Zamku Dzikowskiego
  • renowacja Szkoły Podstawowej nr 10 (elewacja, oraz budowa boiska Orlik na jej terenie)
  • budowa dwóch rond na skrzyżowaniach ulic: Niepodległości, Mickiewicza, Szpitalnej oraz: Szerokiej, Piłsudskiego i Targowej.

Budownictwo

Niewielkie Stare Miasto składa się z kamienic skupionych wokół rynku. Pozostała część miasta (ponad 80%) powstała już po II wojnie światowej. Wraz z pojawieniem się przemysłu siarkowego masowo budowano osiedla mieszkalne (przeważnie w technologii wielkiej płyty), a także różnorakie obiekty: stadion, sąd okręgowy, halę OSiR. W Tarnobrzegu zbudowano także ponad 8-kondygnacyjne budynki mieszkalne z wielkiej płyty. Obecnie, poprzez zalanie wyrobiska po kopalni Machów, władze miasta starają zmienić wizerunek Tarnobrzega z „przemysłowego blokowiska” na nowoczesny ośrodek turystyczny.

Edukacja

W Tarnobrzegu jest 14 przedszkoli, 10 szkół podstawowych, 6 gimnazjów, 12 szkół ponadgimnazjalnych oraz 3 szkoły wyższe: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. prof. Stanisława Tarnowskiego w Tarnobrzegu powstała w 2001 roku (kształcąca na kierunkach humanistycznych na poziomie licencjackim), Wyższa Szkoła Handlowa im. B. Markowskiego – Zamiejscowy Wydział Nauk Ekonomicznych w Tarnobrzegu (powstał w 2003 roku) – specjalizujący się w kształceniu w zakresie ekonomii na poziomie licencjackim, inżynierskim oraz magisterskim, a także w zakresie stosunków międzynarodowych i bezpieczeństwa na poziomie licencjackim i inżynierskim oraz Zespół Kolegiów Nauczycielskich w Tarnobrzegu – powstały w 1991 r. – kształcący studentów w zakresie filologii angielskiej oraz niemieckiej na poziomie licencjackim.

Komunikacja

Transport publiczny

  • PKP. Dworzec PKP znajduje się przy ulicy Dworcowej.
  • PKS. Dworzec PKS znajduje się przy ulicy Mickiewicza PKS Tarnobrzeg Sp z o.o.
  • Miejska Komunikacja Samochodowa MKS Tarnobrzeg. Firma obsługuje linie nr 11 (trasę Tarnobrzeg – Sandomierz). Zajezdnia autobusowa znajduje się przy ulicy Zwierzynieckiej.
  • Firma przewozowa POLKAR świadcząca usługi MKS na terenie miasta od czerwca 2013 roku. Firma obsługuje 12 linii. Zajezdnia znajduje się przy WORD-zie w Tarnobrzegu.
  • Prywatni przewoźnicy – świadczący usługi na terenie miasta i okolic.

Drogi w Tarnobrzegu

Tarnobrzeg przecinają dwie drogi wojewódzkie nr DW723 i DW871 (do niedawna droga krajowa nr 84). Przez część miasta przebiega także droga krajowa nr 9. Obecnie planowana jest budowa obwodnicy Tarnobrzega. Główne ulice Tarnobrzega to: Wisłostrada, Sienkiewicza, Sikorskiego, Warszawska, Mickiewicza, Orląt Lwowskich, Litewska (d. Bema), Kopernika oraz Kwiatkowskiego.

Turystyka

Osobny artykuł: Zabytki Tarnobrzega.

Przez Tarnobrzeg przebiega jedna z tras Szlaku Architektury Drewnianej[12] województwa podkarpackiego. Od 2007 r. także Szlak Chasydzki[13][14]. Z Tarnobrzega można alternatywnie rozpocząć Małopolską Drogę św. Jakuba, której nieprzerwany szlak prowadzi przez całą Europę do Santiago de Compostela.

W bezpośrednim sąsiedztwie Tarnobrzega znajdują się: Sandomierz, Koprzywnica (obie miejscowości znane choćby z przebiegającego przez nie Szlaku Cysterskiego), Ujazd z Krzyżtoporem, Klimontów oraz oddalony o ok. 14 km Baranów Sandomierski (do Baranowa prowadzi zielony szlak PTTK Sandomierz – Majdan Królewski).

Najważniejsze atrakcje turystyczne Tarnobrzega
Miejsce: Administracyjne Osiedle: Ważne informacje: Uwagi:
Barokowy kościół i klasztor Dominikanów z końca XVII wieku Stare Miasto Sanktuarium Matki Bożej Dzikowskiej (Tarnobrzeskiej), pierwszy punkt Tarnobrzeskiej Drogi św. Jakuba kościół otwarty w godzinach 6.00 – 19.00
Kaplica i klasztor Dominikanek wraz z kościołem św. Gertrudy i św. Michała z połowy XIX wieku Wielowieś przy klasztorze dominikanek znajduje się grób założycielki zgromadzenia służebnicy bożej Matki Kolumby Białeckiej prace konserwatorskie wewnątrz kościoła
Pałac Tarnowskich w Dzikowie wraz z kompleksem parkowo – ogrodowym Stare Miasto obecnie trwają prace nad przeniesieniem tam Muzeum Historycznego Miasta Tarnobrzega gruntowne prace konserwatorskie i remontowe, możliwe zwiedzanie piwnic
Nowy cmentarz żydowski Serbinów założony w 1930 roku, z zabytkowym Ohelem  
Synagoga wybudowana w miejscu Starej synagogi Stare Miasto obecnie Miejska Biblioteka Publiczna  
Gotycki kościół św. Marii Magdaleny z XIV wieku Miechocin   zamknięty poza godzinami nabożeństw
neogotycki Pałac Myśliwski (Szindlerów) Mokrzyszów obecnie zaadaptowany pod potrzeby Centrum Kształcenia Nauczycieli  
Kościół M.B. Nieustającej Pomocy Serbinów liczne relikwie świętych i błogosławionych katolickich, monumentalny mozaikowy ołtarz Kaplica Wieczystej Adoracji czynna całą dobę, górny kościół otwarty w godzinach nabożeństw
klasycystyczny Dwór Padewiczów Nagnajów położony tuż przy Wisłostradzie  
Las Zwierzyniecki Serbinów pozostałość Puszczy Sandomierskiej  
Zalew Machowski Nagnajów/Miechocin sztuczny zbiornik powstały na terenach dawnej kopalni siarki, położony tuż przy Wisłostradzie otwarty w 2010

Kultura

Z tym tematem związana jest kategoria: Kultura w Tarnobrzegu.

Tarnobrzeg posiada sieć instytucji z dziedziny kultury. Tworzą ją m.in.: sieć bibliotek publicznych, biblioteki parafialne (klasztorna OO. Dominikanów, parafii serbinowskiej) i biblioteki szkolne (w tym uczelni wyższych). Główne życie miasta skupione jest w Tarnobrzeskim Domu Kultury (dawna nazwa Wojewódzki Dom Kultury). W nim odbywają się spektakle teatralne (w tym Barbórkowa Drama Teatralna) oraz projekcje filmowe. 8 stycznia 2008 roku zamknięto Kino Wisła[15] spełniające dotychczas tę funkcję. Amatorskie życie kulturalne skupia także Środowiskowy Dom Kultury[16] działający przy Tarnobrzeskiej Spółdzielni Mieszkaniowej oraz grupy teatralne i muzyczne powstałe na Serbinowie przy tamtejszej parafii[17]. Wymienione ośrodki w przeważającej mierze organizują zajęcia dla dzieci i młodzieży. Sporadycznie koncerty muzyki poważnej organizuje Muzeum Historyczne Miasta Tarnobrzega.

Imprezy cykliczne

Media

error: Content is protected !!